Ο αυτισμός και τα πρώιμα σημάδια του.

Τα τελευταία χρόνια όλο και πιο συχνά ακούμε τη λέξη «αυτισμός» από γονείς στο περιβάλλον μας. Μια λέξη που φέρει το βάρος του νευρο-διαφορετικού, ενός ιδιαίτερου τρόπου λειτουργίας που μπορεί να επηρεάζει σημαντικά τη λειτουργικότητα και την ποιότητα ζωής ενός παιδιού που μεγαλώνει στον νευρο-τυπικό κόσμο που ζούμε.

Η εικόνα των παιδιών με αυτισμό είναι εξαιρετικά ανομοιογενής. Το είδος, το εύρος και η βαρύτητα των συμπτωμάτων διαφέρει σημαντικά από άτομο σε άτομο και επηρεάζει σε διαφορετικό βαθμό τη λειτουργικότητα. Για αυτό άλλωστε χρησιμοποιείται ο όρος-ομπρέλα «Διαταραχή του Αυτιστικού Φάσματος», κάτω από την οποία τοποθετούνται οι διαφορετικές κλινικές όψεις της διαταραχής. Τα συμπτώματα μπορεί να είναι ήπια και δυσδιάκριτα σε βαθμό που περνούν απαρατήρητα σαν στοιχεία του χαρακτήρα ενός παιδιού («είναι κλειστό παιδί»), σαν θέματα συμπεριφοράς («εξαγριώνεται αν αλλάξεις θέση στα πράγματά του»)  ή σαν ιδιαίτερες ικανότητες («αναγνωρίζει όλες τις μάρκες των αυτοκινήτων»). Παιδιά με σοβαρό αυτισμό μπορεί να έχουν σημαντικές δυσκολίες στην κοινωνική συνδιαλλαγή με τους άλλους ανθρώπους, σοβαρά γλωσσικά ελλείματα ή καθόλου ομιλία. Συνήθως έχουν και γνωστικές δυσκολίες που επηρεάζουν την ικανότητά τους να μαθαίνουν και να λειτουργούν αυτόνομα.

Επικοινωνία με πρόθεση

Ήδη από τους πρώτες μήνες της ζωής του το παιδί επικοινωνεί με τους γονείς και τους φροντιστές με πρόθεση. Ενεργοποιώντας το βλέμμα, την κίνηση, το κλάμα, τη φωνή, τις πρώιμες λέξεις, ζητά την προσοχή, την αγκαλιά, τη συνομιλία με τον γονιό. Ο αυτισμός επηρεάζει τη λειτουργία της επικοινωνίας με πρόθεση και τα παιδιά με αυτισμό δεν ενδιαφέρονται να εμπλακούν σε αλληλεπιδραστική επικοινωνία. Προτιμούν να απομονώνονται, να αυτοδιεγείρονται περιστρέφοντας, για παράδειγμα, διαρκώς και μηχανιστικά τις ρόδες από ένα αυτοκινητάκι.

Συμβολικό Παιχνίδι

Τα παιδιά με αυτισμό δυσκολεύονται να χρησιμοποιήσουν τη φαντασία τους και να συσχετίζουν με συμβολισμό τα αντικείμενα του παιχνιδιού. Θα στοιχίσουν, για παράδειγμα, όλους τους δεινόσαυρους με ακρίβεια χιλιοστού αλλά δεν θα κάνουν πως τους ταΐσουν ή θα δημιουργήσουν μια πρωτότυπη ιστορία με αυτούς. Θα τοποθετήσουν όλα τα αντικείμενα και τα κουκλάκια ενός κουκλόσπιτου μέσα στο κουκλόσπιτο, σαν να τα ρίχνουν μέσα σε μία σακούλα, αλλά δεν θα βάλουν το παιδί-κουκλάκι να κοιμηθεί στο κρεβάτι ή να καθίσει στην καρέκλα.  Κάποια παιδιά με αυτισμό επαναλαμβάνουν μηχανικά λέξεις ή φράσεις του συνομιλητή τους. Κάποιες φορές αντιγράφουν και τις κινήσεις του.

Γλωσσική ανάπτυξη

Κατά την ανάπτυξη παρατηρούμε σημαντική εξέλιξη του λόγου στις ηλικίες μεταξύ 18 μηνών και 2,5 ετών. Στα παιδιά με αυτισμό βλέπουμε αυτό να καθυστερεί ή να μη συμβαίνει. Κάποιες φορές παρατηρούμε το παιδί να αρχίζει να μιλά αρκετά νωρίς και στη συνέχεια να σταματά να μιλά και να χάνει το ενδιαφέρον για την επικοινωνία, δημιουργώντας εύλογη απορία και ανησυχία στους γονείς. Αλλά ακόμα και όταν ο λόγος αρχίζει να αναπτύσσεται, συχνά στα παιδιά με αυτισμό, παρατηρούμε σημαντικές γλωσσικές δυσκολίες, ενώ στις σοβαρές περιπτώσεις ο λόγος δεν αναπτύσσεται ποτέ.

Ασύμμετρη εξέλιξη και ειδικές ικανότητες

Μια άλλη ένδειξη στα πολύ μικρά παιδιά είναι η ασύμμετρη εξέλιξη δεξιοτήτων. Για παράδειγμα, ενώ το παιδί δεν εμπλέκεται σε επικοινωνία με το γονιό, μπορεί με ιδιαίτερη ικανότητα να χειριστεί το τηλεχειριστήριο της τηλεόρασης για να βρει το πρόγραμμα που βλέπει. Μπορεί να ταξινομεί με ακρίβεια μεγέθους, χρώματος, σχήματος και μάρκας τα αυτοκινητάκια του αλλά δεν ανταποκρίνεται στην εντολή «δώσε μου το κόκκινο φορτηγό».

Αισθητηριακή επεξεργασία

Πολλά παιδιά με αυτισμό έχουν δυσκολίες αισθητηριακής επεξεργασίας. Αναστατώνονται από τα έντονα ή εναλλασσόμενα ερεθίσματα του περιβάλλοντος που αισθάνονται να βομβαρδίζουν τις αισθήσεις τους. Τραβιούνται  όταν τα αγγίζεις, αποφεύγουν τροφές με ιδιαίτερη υφή ή αμύνονται κλείνοντας τα αυτιά τους στο θόρυβο της ηλεκτρικής σκούπας ή σε άλλους έντονους ή οξείς ήχους.

Τι είναι ο αυτισμός

Ο αυτισμός είναι μια νευροαναπτυξιακή διαταραχή, έχει νευρολογικό υπόστρωμα και υπάρχουν έρευνες που καταδεικνύουν γονίδια που συσχετίζονται με αυτήν. Ο αριθμός των παιδιών που διαγιγνώσκονται με αυτισμό παρουσιάζει ανησυχητική αύξηση τα τελευταία χρόνια παγκοσμίως, με τα αγόρια στα οποία δίνεται η διάγνωση να είναι τέσσερις φορές περισσότερα από τα κορίτσια. Στην αναφορά του 2023 του Κέντρου Ελέγχου και Πρόληψης Ασθενειών (CDC) των ΗΠΑ αναφέρεται ότι 1 στα 36 παιδιά ηλικίας 4 ετών, έχει λάβει τη διάγνωση του αυτισμού.

Τι κάνω

Εάν ανησυχείτε για την εξέλιξη της επικοινωνίας του παιδιού σας  μιλήστε με τον παιδίατρό σας ή απευθυνθείτε στον εξειδικευμένο λογοθεραπευτή, παιδοψυχίατρο ή αναπτυξιολόγο. Κάποιες φορές απαιτείται η παρακολούθηση της εξέλιξης του παιδιού για να δοθεί η διάγνωση του αυτισμού. Ωστόσο, ανεξάρτητα από το ποια μπορεί να είναι η διάγνωση, οι ανάγκες του παιδιού μπορούν να αποτυπωθούν και αντιμετωπιστούν από τον εξειδικευμένο θεραπευτή. Η άμεση, κατάλληλη, εξειδικευμένη συμβουλευτική των γονέων και η πρώιμη παρέμβαση μπορεί να κάνουν εξαιρετικά σημαντική διαφορά στην εξέλιξη του παιδιού και στη ζωή του παιδιού και της οικογένειας.

Γιώργος Φούρλας Εξειδικευμένος λογοθεραπευτής τραυλισμού Διευθυντής Κέντρου Έρευνας και Θεραπείας Τραυλισμού www.travlismos.gr